Allegorie van goed bestuur

Fresco van Ambrogio Lorenzetti, 1338-1339, Palazzo Pubblico, Siena, Italië

foto: Licap

Omslag Compendium van de Sociale Leer van de Kerk, 2004/2007

Op het Compendium van de Sociale Leer van de Kerk en bovenaan deze website staat het fresco ‘Allegorie van goed bestuur’ afgebeeld als verwijzing naar het algemeen welzijn, de bonum commune, waar de sociale leer voor staat. De toelichting maakt een en ander duidelijk.

Deze allegorie is gebaseerd op een bijbelse figuur, de Wijsheid, die linksboven wordt voorgesteld als een gekroonde vrouw die de hefboom van een grote weegschaal draagt. De twee schalen van deze balans zijn perfect in evenwicht en stellen de verdelende en de ruilrechtvaardigheid voor, met in het midden de grote figuur van de Gerechtigheid in persoon, prachtig gekleed. Boven deze figuur kan men lezen: “Diligite justitiam qui judicatis terram”, “Heb de gerechtigheid lief, U die het land bestuurt”. Het beginvers van het boek Wijsheid werd daar geplaatst als een waarschuwing voor het stadsbestuur dat in deze zaal bijeenkwam.

Onder de figuur van de Gerechtigheid houdt een andere vrouwelijke figuur op haar knieën een schaaf vast (om de ambities bij te schaven) waarop het woord “Concordia” is geschreven. De betekenis van deze boven elkaar geplaatste figuren is overduidelijk: vanuit de Wijsheid van God komt de menselijke Gerechtigheid voort in al zijn vormen, en uit de Gerechtigheid vloeit de Eendracht of de harmonie voort in het leven van de stad.

Vanaf de figuur van de Eendracht vertrekt een processie van burgers van verschillende sociale status (zoals de verscheidene typologie van hun kledij aanduidt): kunstenaars en beoefenaars van vrije beroepen, een priester, een soldaat, edelen en ambtenaren. Zij begeven zich naar een verhoging waar zeven figuren zetelen, onder wie zes vrouwen waar van de naam boven is aangegeven. Het zijn de deugden: Pax, Fortitudo, Prudentia, Magnanimitas, Temperantia en Justitia. In het midden bevindt zich een zeer waardige grijsaard met een scepter in de rechterhand die de stad Siena voorstelt, met boven zijn hoofd de theologale deugden: Fides, Caritas en Spes.

Wanneer het geheel andersom wordt gelezen, wordt duidelijk dat de voorspoed en de arbeid, de ambachtelijk en opvoedend - voorgesteld op de belendende muur van de zaal op een fresco van dezelfde Lorenzetti dat de gevolgen van goed bestuur weergeeft - de rijpe vruchten zijn van een burgerleven dat geleid wordt door de Deugden die in harmonie tussen de burgers gecultiveerd worden; een Eendracht die op haar beurt voortkomt uit de Rechtvaardigheid gekozen door de bestuurders die op die manier direct putten uit de goddelijke Wijsheid.

Deze fresco’s, die uitgevoerd werden voor de zetel van het bestuur van wat een vrije republiek was, bieden een typische christelijke visie van een wereld waarin de externe orde voortvloeit uit een interne orde die de mens als gave ontvangt, maar die hij ook op een verantwoordelijke manier moet kiezen. Deze beelden dragen zowel de spirituele transparantie als de concrete sociale oriëntatie van de denkers van deze periode over, hun vast geloof in God, beginsel van elke waarheid en van elke vorm van bestaan en sociale organisatie.