Ondernemen en Christelijke Ethiek

Studiemiddag - Vrijdag 11 mei 2012

In­spi­ra­tie voor chris­te­lijke on­der­ne­mers

Maakt de te­gen­woor­dige almacht van de eco­no­mische sector, ook het profijtbeginsel almach­tig? Of is er in de maat­schap­pij ruimte voor be­lan­ge­loze inzet, om niet? Waar vind je de in­spi­ra­tie daartoe? En, op prak­tisch niveau, wat inspireert een chris­te­lijke on­der­ne­mer? Het kwam allemaal aan de orde op de studie­mid­dag “Ondernemen en chris­te­lijke ethiek: een span­nings­volle relatie?”

Or­ga­ni­sa­tor was het Centrum van de Sociale Leer van de Kerk (CSLK) met als dagvoor­zit­ter ing. Ph. Weijers BScR, per­ma­nent diaken en bestuurslid van het Centrum. De studie­mid­dag op 11 mei in semi­na­rie de Tilten­berg in Vo­ge­len­zang was goed bezocht; door de eco­no­mische crisis lijkt de vraag naar ethische gedragslijnen te groeien.

“Mission state­ments en deug­den”

Prof dr. J. Graafland van de uni­ver­si­teit van Tilburg, econoom en theoloog, toetste om te beginnen drie gemeen­schap­pe­lijke ele­menten van “mission state­ments” van ver­schil­lende banken uit binnen- en bui­ten­land aan de praktijk. Daar was bij­voor­beeld in­te­gri­teit, en die was meestal goed in orde. Een tweede, de dienst­baar­heid, bleek al te wensen over te laten, door de enorme kennisvoorsprong van banken op hun klanten. Maar het was vooral de zorg­vul­dig­heid, lees de kennis van de risico's van complexe fi­nan­ciële producten, die in de praktijk erns­tig te wensen overliet.

Tegen­over deze drie pro­fes­sio­nele deug­den zette hij spi­ri­tu­ele deug­den als matig­heid, nede­rig­heid, eenvoud, boet­vaar­dig­heid en beducht­heid voor geld. Tra­di­tio­neel zet men deze af tegen het “rationele” eigen­be­lang. Maar die grens blijkt niet zo scherp, want eigen­be­lang alleen biedt te weinig houvast. Matig­heid lijkt bij­voor­beeld haaks op de economie te staan, maar houdt wel de schul­den laag en verkleint risico's. En nede­rig­heid? Wat te denken van aanpas­sings­ver­mo­gen en ont­vanke­lijk­heid voor kri­tiek?

Graafland brak ook een lans voor eenvoud in tij­den van steeds meer complexe fi­nan­ciële producten, waardoor geld steeds ver­der van arbeid af komt te staan. De beducht­heid voor geld is voor hem de rem op de bonus­cul­tuur. Was de crisis te voor­ko­men geweest met deze deug­den? Nee, vond Graafland, maar ze had wel min­der hef­tig kunnen zijn als er meer ruimte was geweest voor tran­spa­ran­tie en dus eer­lijk­heid. En voor meer zorg en dus min­der risico's. Hoe nu die ethiek in te bed­den? Dat kan op ver­schil­lende niveau's: op dat van de markt, op over­heids­ni­veau, op bedrijfstak- en bedrijfs­ni­veau, maar vooral op het niveau van be­stuur­ders en werknemers.

Bonum commune

Prof dr. G. van Wissen, emeritus hoog­le­raar aan de UvA en voor­zit­ter van het CSLK, on­der­scheidde in de katho­lie­ke leer zoals die zich ont­wik­kelde sinds de 19e eeuw, vier pijlers: het personalisme of de men­se­lijke waar­dig­heid, de soli­da­ri­teit, de sub­si­dia­ri­teit, en het “bonum commune”, het gemeen­schap­pe­lijke goed. Het personalisme uit zich in zorg, in de bescher­ming van de men­se­lijke waar­dig­heid en de aan­dacht voor het individu.

Soli­da­ri­teit geldt vooral tussen jong en oud. Sub­si­dia­ri­teit uit zich in het sti­mu­leren van het nemen van zo breed moge­lijk ver­deelde verant­woor­de­lijk­heid, zoals het voor­beeld leerde van het Am­ster­dams ver­voer­bedrijf waar het ziekteverzuim dras­tisch daalde toen chauf­feurs en conducteurs zelf verant­woor­de­lijk wer­den voor bepaalde lijnen. Het bonum commune uit zich in een samen­le­ving waar mensen sa­men­le­ven en met en voor elkaar belas­ting betalen. Dit kan in de praktijk goed werken: in het Duitse Regens­burg is er een speciale consultant die bedrijven hierop doorlicht.

Praktijk

Zeer praktijk­ge­richt was de bijdrage van ing. S. Van Harlingen, een katho­liek on­der­ne­mer die een bedrijf heeft dat zich specialiseert in het opslaan en gebruik van warmte dan wel kou in de aarde. Hij ver­telde dat hij elke dag weer via “bijbelcitaat.be” in­spi­ra­tie put uit Johannes 15, 12-17. 'Die gave van kracht en wijs­heid', zo zei hij, 'hield mij op de been bij de opbouw van mijn bedrijf. En ze biedt een ant­woord op de vastgelopen ideeën van de kapitalis­tische economie. Ze brengt je tot goed rent­mees­ter­schap, personeelsbeleid en een spaar­zaam fi­nan­cieel beleid, waarbij geld en arbeid aan elkaar gekop­peld zijn.'

Economie van Ge­meen­schap

Drs. L. Andringa, eer­der regio­di­rec­teur van De Neder­landsche Bank en nu econoom bij de Focolare­be­we­ging, sprak over de Economie van Ge­meen­schap, zoals in 1991 gelan­ceerd door oprichtster Chiara Lubich. De hui­dige economie wordt overtroefd door speculatie in het bankwezen. Zo ont­staat een niet reële eco­no­mische sfeer, en die verliest haar zin­ge­ving. Maar de fi­nan­ciële wereld is sterk en laat zich niet reguleren.

Men on­der­scheidt in de economie een Angelsaksische- en een Rijnlandse school. De Angelsaksische is gebaseerd op de ideeën van de bekende econoom Adam Smith (1776) met zijn grote aan­dacht voor het individu. Minder bekend is dat zijn tijd­ge­noot, de Ita­li­aanse econoom Antonio Genovesi, de economie weer in een maat­schap­pe­lijk kader zette. De Rijnlandse school legt net als hij en de katho­lie­ke sociale leer meer de nadruk op de ge­meen­schap.

Andringa maakte bekend dat er sinds 1991 ruim 450 bedrijven opgericht zijn vanuit de gedachte van Focolare dat je het evan­ge­lie niet moet “lezen” maar “leven”. Bedrijven die ook nu overleven en in­spi­re­ren.

Kopij met dank aan Jury Smit, Rotter­dam.

Bundel ‘Ondernemen en Chris­te­lijke Ethiek’

De bundel ‘Ondernemen en Chris­te­lijke Ethiek’, geeft een ver­slag van de studie­mid­dag met alle lezingen. Om de bundel compleet te maken, heeft het CSLK besloten twee zeer rele­vante en actuele do­cu­menten in­te­graal er aan toe te voegen:

• Pontifical Council for Justice and Peace, “Towards Refor­ming the Inter­na­tio­nal Fi­nan­cial and Monetary Systems in the Context of Global Public Authority”
• Commission of the Bishops' conferences of the European Community, “A European Community of Solidarity and Responsibility, A state­ment on the EU Treaty Objective of a Competitive Social Market Economy”

De prijs van de bundel (ruim 90 pagina's) bedraagt € 9,95 , exclusief verzend­kos­ten € 1,76. Voor be­stel­lingen stuur uw verzoek aan de se­cre­ta­ris van het CSLK, Marieke Karsten, email mkarsten@tilten­berg. Zodra het bedrag is ont­van­gen op reke­ning nummer 4986352 t.n.v. Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk (CSLK), Vo­ge­len­zang, o.v.v. Bundel ‘Ondernemen en Chris­te­lijke Ethiek’, zullen wij het boek aan u toezen­den.